Talet på bønder i Noreg går nedover. Dei omtrent 38.000 gardane i drift i landet i dag tilsvarer i underkant av ein tredjedel av talet for femti år sidan.

Trine Pedersen (26) og Ole Otto Grønning (26) er to av stadig færre unge som vel å vie livet sitt til landbruk. Nyleg vann gardbrukarparet kåringa «Årets unge bonde» ved å ha utmerkt seg gjennom arbeidet dei legg ned på garden.

– Vi har aldri heilt fri, fortel Ole Otto om innsatsen som ligg bak.

Han seier at det å vere bonde, er ein livsstil heller enn ein jobb. Ein må ut om morgonen og ut om kvelden. Om ein skal utanbygds, må ein ha ein avløysar ein stoler på – og sjølv da må ein vere tilgjengeleg på telefon.  

Kanskje er det ikkje overraskande at stadig fleire parkerer traktoren for godt, når ein ser den kontinuerlege påkoplinga som krevst.

Og den altoppslukande sida ved yrket er ikkje den einaste utfordringa bøndene møter.

Draumen

Trass dette er ikkje Trine og Ole Otto glade i å fokusere på det negative og ser fyrst og fremst positive sider ved yrkeskvardagen sin. Det er jo dette dei vil.

Ole Otto er oppvaksen på garden Bakken. I tillegg til alltid å ha hjelpt til på heimgarden, har han jobba som avløysar. Han er òg utdanna landbruksmekanikar og har gått agronomkurs.

– Eg har vore i landbruksbransjen heile livet. 

Og i 2020 tok han over familiegarden utan den minste tvil om at han skulle bruke odelsretten.

Ut ifrå interessene til Ole Otto passar gardslivet han utmerkt, noko han trur må til for å drive gard i dagens samfunn.

Med mengda ansvar og verdiar det inneber, krevst det at ein må vere heilt sikker på at det er å drive gard ein verkeleg vil, ifølgje Ole Otto.  

– Det er hundre prosent eller ingenting. 

Og hundre prosent har han gått inn med sambuaren sin Trine, som han nå ventar barn med i februar.

Trine si avgjerd om å bli gardbrukar blei i stor grad styrt av kjærleiken. Dei to blei saman for åtte år siden, og eitt år etter flytta ho inn på garden.

Ho er sjølv vand med gardslivet da ho alltid har vore omgjeven av vennar og familie som driv i landbruksnæringa.

Sjølv om ho òg jobbar på garden, har ho fulltidsjobb som pedagogisk leiar i den lokale gardsbarnehagen.

– Barnehagen er knytt til eit småbruk der det er sauar, høner og kaninar, som dei i barnehagen har ansvar for stellet av. Der får ungane følgt gardslivet gjennom fire årstider, fortel Trine.

Stadig fleire vegetarianarar

Trass lidenskapen til Trine og Ole Otto, finn ein ein del negativitet i retning landbruksnæring på nett og i samfunnsdebatten elles. Dette er noko gardbrukarparet kan kjenne på.

Det er blant anna stadig fleire som går over til eit grønsaksbasert kosthald, først og fremst av to grunnar: klima og miljø, og dyrevelferd.

Landbruksnæringa er rett nok den femte største kjelda til klimagassutslepp i Noreg.

I tillegg har bønder stått i hard vind når det gjeld dyrevelferd. Blant anna skapte dokumentaren «Griseindustriens hemmeligheter» stor debatt rundt griseindustrien og velferda til dyra i norsk landbruk.

Inger Lise Andersen er professor i etologi og dyrevelferd ved Universitetet i Ås, NMBU, på Institutt for husdyrfag og akvakulturvitskap. Ho har forska mykje på atferda og velferda til norske husdyr.

– Det er prisverdig å la vere å spise kjøt fordi ein har stor respekt for dyr, seier ho.

Men når valet blir teke på bakgrunn av å spare miljøet, tenkjer Andersen at det ikkje er særleg hensiktsmessig.

– Det er ikkje husdyra som er den store klimaverstingen – på langt nær. 

Likevel meiner ho husdyrnæringa og landbruket må vere med å ta i eit tak, da det òg er ei stor kjelde til utslepp.  

Berekraft i mange fasettar

Andersen påpeiker at klima kun er èin del av berekraftig utvikling.

– Produksjon av norsk mat, med norske lokale ressursar som grunnlag, er svært viktig for ei berekraftig framtid, meiner forskaren. 

Andersen merkar at landbruksnæringa i tillegg må ha ei berekraftig utvikling når det gjeld driftseffektive løysingar – at det skal vere god økonomi og lønnsamheit i produksjonen.

– Til sist kjem den sosiale berekrafta. Dyr si helse og velferd har samanheng med menneske si helse og velferd.  

Ole Otto og Trine tenkjer at samfunnsdebatten rundt landbruksnæringa er nødvendig.

– Det gjer at vi må skjerpe oss og vere framoverlente og bevisste på berekrafts- og utsleppsmål, seier Ole Otto.  

Når det gjeld berekraftsutviklinga i landbruket trur Ole Otto at bøndene har vore alt for dårlege på å vise fram kor flinke dei er.  

– Vi har blant anna hatt klimakalkulator i mange år. Der kan vi rekne ut klimaavtrykket på kvar enkelt gard. Da ser ein kor ein har for stort utslepp og kor vi har moglegheit til å redusere klimaavtrykket.  

Ole Otto og Trine fokuserer òg på å bruke dei ressursane dei har på sin eigen gard, framfor å kjøpe og frakte frå andre stadar. På den måten går næringsstoffa i eit krinsløp.

I tillegg er paret med i ein organisasjon som heiter Geno. Der har dei mellom anna eit fôreffektiviseringsprogram som ser på kor mykje fôr kua et og kor mykje ho prompar og slipper ut klimagassar. Dette gjer at fôret deira stadig er i utvikling.

Landbruksforskar Andersen trur norske bønder ønskjer å jobbe mot målet om å utvikle norsk landbruk i retning mest mogleg dyrevennleg produksjon med minst mogleg utslepp.

– Dyr som er mindre stressa, urinerer og gjødslar mindre og slepper ut mindre gassar. Ting heng saman.  

Med dyra i fokus

– Det er mykje bra og framtidsretta i denne næringa, seier forskar Andersen.

For eksempel er lausdrift noko stadig fleire går over til. Det fører til mindre stress for dyra og at dei får dekt meir av dei grunnleggande atferdsbehova sine.

Andersen hevdar at det er veldig mange flinke bønder som ikkje treng noko råd om korleis dei skal behandle dyra sine.

– Men der det er menneske, er det òg menneskeleg svikt. 

Forskaren påpeiker at svikt kan handle om korleis folk har det. Nokre tek over ein gard fordi dei føler seg plikta til å vidareføre tradisjonane som er der. Andre driv gard fordi dei er genuint interesserte i å drive med husdyr.

– Det å jobbe med dyr er eit omsorgsyrke. 

Sjølv om Noreg har eit omfattande regelverk når det gjeld dyrevelferd, er det ifølgje Andersen ikkje godt oppdatert.

– Det må til eit meir systematisk standardisert innhald. 

Ei stortingsmelding om dyrevelferd er i vente, men den blir utsett til 2024, noko forskaren synest er for lenge til.

Alle gardbrukarar skal i dag forhalde seg til dyrevelferdsloven og forskrifter som gjeld for det spesifikke husdyret ein har på garden.  

Satsing

På garden til Trine og Ole Otto har det alltid blitt produsert mjølk og kjøt, og da paret tok over, valte dei å satse større.

Da gjekk dei bort frå båsfjøset med 60 dyr over til lausdriftfjøs med 170 dyr. Det nye, høgteknologiske fjøset stod klart i 2021.

Her er kyrne lause og går sjølv i mjølkeroboten når dei er klare for å mjølkast. Dei kan når som helst gå bort til kostar som startar å spinne når kua kjem borti dei. Desse bruker dei både for klø og leike seg.

Det nye fjøset har òg ein stor halmbinge der det blant anna er kalving.  

Den nye teknologien skapar i tillegg moglegheiter for å ha kontroll utan fysisk å dra på seg kjeledressen og gå ut i fjøset.

Blir det trøbbel heime på garden mens paret er bortreist, kan dei for eksempel løyse problem med mjølkeroboten digitalt. I tillegg har dei kamera så dei til kvar tid kan sjå kva som går føre seg i fjøset. 

Blant anna takka vere at Trine og Ole Otto valte å satse på denne teknologien og eit innovativt, berekraftig landbruk, vann dei kåringa «Årets unge bonde». Dei utkonkurrerte fleire tusen andre nominerte.

Dyr(t)

Trass at Trine og Ole Otto lykkast stort som gardbrukarar, er det fleire faktorar som gjer yrkeskvardagen utfordrande.

Paret er samde om at det verste med å drive gard, er når dyr blir sjuke og har det vondt. 

– Dyra er jo som folk, dei er individ dei òg. Ein blir glad i dei, så når dei er sjuke, er det fælt å sjå, seier Trine.

– Dyrehelsa blir heldigvis betre og betre, blant anna grunna mjølkeroboten og lausdrifta, legg Ole Otto til.

Trass omsorga for kyrne, er det å sende dei på slakt ein naturleg del av prosessen for dei to.

Paret meiner at det viktigaste er at dyra har det godt mens dei lever, og at slaktinga blir gjort på ein mest mogleg human måte. 

Å vareta dyra er noko dei blant anna har gjort ved å bygge det nye fjøset.

– Dyrehelsa er blitt betre og mjølkemengda er blitt større, noko som speglar at dyra trivst i fjøset, fortel dei.

Men ei slik utbygging er kostbar, og den siste tida har økonomien endra seg som følgje av både pandemien og kriging. Paret har kjent på den valdsame kostnadsaukinga på ulike varer og utstyr dei treng i gardskvardagen.

– Det er tøff belastning når du har satsa så mykje pengar som du har gjort. Da kan eg revurdere det eg held på med, seier Ole Otto.

Økonomien set grenser

– Eg synest mange bønder er opne når det gjeld å satse på alternative løysingar. Men da må dei ha ein «all right» arbeidskvardag, og dei må få det til å gå opp økonomisk, seier landbruksforskar Andersen.

Ho påpeiker at norske bønder har gjort store endringar på eiga kostnad. For eksempel er overgangen frå båsfjøs til lausdriftsfjøs noko bøndene sjølve må betale for. 

– Det bør vere nokre politiske, økonomiske insentiv for å motivere folk til å gjere det vesle ekstra.  

Andersen meiner at landbruksnæringa kan true dyrevelferda ved berre å ha fokus på effektivitet – å produsere mest mogleg mengd med minst mogleg innsats.  

Forskaren fortel at det rett nok er ei positiv utvikling i Noreg i dag, da stadig fleire bønder ser på andre typer løysingar enn storindustrien.

Lars Myhr Sandlund er leiar i Senterungdomen Trøndelag og tenkjer at eit berekraftig landbruk blir oppnådd gjennom eit samarbeid mellom næringslivet, staten og bønder.

Trass at politikaren har forståing for at det er vanskeleg å utføre tiltak med høge prisar og lita støtte, påpeiker han at bønder er sjølvstendig næringsdrivande.  

– Dei er ei privat bedrift, og på papiret skal dei klare seg sjølve. Vi skulle likevel ha auka støtta. Det er mange som begynner å bli utolmodige. Eg kjenner eg begynner å bli utolmodig sjølv òg.  

Eit samfunnskritisk yrke

Gardbrukarparet tenkjer at viktigheita av at unge folk vel å bli bønder, er å brødfø befolkninga. Men Ole Otto påpeiker òg ringverknadane landbruksnæringa bidreg til. 

– Det er ikkje berre eg som tener pengar på å levere mjølk. Reknskapsførarar, elektrikarar, rørleggarar og snekkarar eg bruker, får òg jobbar av at eg har gard. 

Paret poengterer òg kor viktig det er å ha bønder dersom det skulle oppstå ein krigssituasjon her, slik ein ser andre plassar i verda i dag.

– Da er vi avhengige av sjølvforsyning vi ikkje kunne hatt utan landbruket, seier Ole Otto.

Forskar Andersen meiner det er viktig at unge går inn i gardbrukaryrket og bidreg til at norsk matproduksjon blir halden stabil.

Ho fortel at produkta som kjem frå andre stadar i Europa, har større sjans for å innehalde antibiotika, noko som kan bidra til resistens og at fleire bakteriar fritt kan boltre seg.

– Dette er eit tydeleg bilete på at måten vi behandlar dyr, på til sjuande og sist vil påverke oss sjølve. Alt heng saman, seier Andersen.

Bonderomantikk

Ole Otto og Trine brenn for kvardagen som bønder på landsbygda – livet som for utanforståande kan verke tøft, men som for dei er optimalt.

Dei to har alltid budd i same kommune og blei derfor kjent i ungdomsåra, men kva var det som gjorde at de sa «pang» for akkurat dei to?

Dei to ler godt og kikar på kvarandre. 

– Det er vanskeleg å vite slik eigentleg, svarer Ole Otto med eit smil om munnen. 

– Vi har mykje til felles – felles verdiar, som eg trur er viktig når ein skal drive ein gard, supplerer Trine. 

Og det at kjærleiken førte Trine til ein gard i same bygd, er ho takksam for.

Ho har aldri flytta ut frå kommunen. Ikkje ein gong da ho studerte i Trondheim, flytta ho, men pendla i staden den timelange turen. 

– Eg er ikkje noka «byveit», nei, slår ho fast. 

Det er den store fridomen og rolege kvardagen utan mas og kjas paret verdset når det kjem til å bu på bygda. 

– Eg set pris på gardsidyllen. Garden ligg på ein utruleg vakker plass og er prega av ein tradisjonell utsjånad, fortel Trine.

Ho set pris på livet som bonde og kor triveleg det alltid er å kome ut i fjøset. 

– Og du veit at det du driv med, gjer deg til deg sjølv.

På garden bur òg foreldra til Ole Otto, og dei er med og hjelper der det trengst.

Nå er Trine og Ole Otto klare for å steget inn i gardslivet som foreldre.

Ole Otto, som sjølv voks opp på garden, verdsette barndommen sin her.

Det var alltid nokon heime, alltid noko å finne på, alltid noko å lære. I tillegg fekk han bygd eit nært band til besteforeldra sine som den gongen budde i kårboligen.

Den same gode oppveksten skal dei gi det nye tilskotet på Bakken gard.

MER SOM DETTE: