– Når eg bles i fløyta, forsvinn alle nervane. Då kosar eg meg, fortel Elida Beisland.
Det er ein overskya, småkald laurdags ettermiddag i november. Mange meiner det er hårreisande å halde på ute så seint på året.
Heldigvis har publikum likevel tatt turen til Ferd Arena. Lydanlegget dunkar ut «We Will Rock You».
Ein perfekt dag for dei som skal springe i 90 minutt, litt verre for oss som ser på utan hanskar.
Ho er ikkje vanskeleg å få auge på i den refleksgrøne uniforma. Bak henne følger 22 vinnarskaller svoltne på tre nye poeng. Helsinga er unnagjort, lagoppstillinga presentert.
Fløyta går til munnen: Piiip!
– Køyr på!
To timar før avspark møter P3.no ei smilande Elida Beisland (20) på eit trongt grupperom, som denne dagen også fungerer som garderobe. Heile ni kvadratmeter til møter, planlegging, skifting og matbitar.
– Det er ikkje vanleg at den er så liten, forklarar ho.
Når resten av dommarteamet kjem, førebur ho dei på situasjonar som kan oppstå under kampen. Instruksane er tydelege.
– Vi er eit eige lag på matta som er der for kvarandre og ønsker å spele oss sjølv gode.
Men å bli fotballdommar var aldri eit mål.
Frå barndommen av spelte ho fotball i og rundt Kristiansand, der ho vaks opp. Då ho var 15 år, trong klubben hennar fleire dommarar. Trenaren spurde då om ikkje ho hadde lyst å prøve seg.
– Køyr på! Kvifor ikkje? sa ho.
Men Elida tenkte den gongen at dommarrolla aldri kom til å vere noko for ho. Ho var ikkje vand med å ta plass på den måten, men vaks raskt i takt med fotballkampane.
– Eg gjekk frå å hate livet den første kampen eg dømde, til at eg no går ut på bana og kosar meg, fortel ho.
Når ho tek på seg dommardrakta, trer ho inn i ei rolle ho har lært seg å elske, ei rolle der ho verkeleg får kjenne på meistringsfølelsen.
Vil dømme internasjonalt
Sidan den gongen, tilbake i 2019, har dommaroppdraga blitt noko ho ser fram til, eit høgdepunkt i veka. Ei rivande utvikling på få år har ført ho til det nest høgste nivået på kvinnesida, 1. divisjon.
Neste nivå er Toppserien, så Obos-ligaen og deretter Eliteserien. Men beina er godt planta på bakken.
– Først og fremst gjeld det å få etablert seg i 1. divisjon.
Det ultimate målet er derimot enda lenger unna.
– Eg har jo lyst å dømme internasjonalt, sjølv om det er eit hårete mål. Ein må jo draume litt også, seier ho smilande.
Det har aldri vore nokon kvinnelege hovuddommarar i Eliteserien. På internasjonalt nivå har det berre vore tre kvinner i år.
For at Elida skal komme dit gjeld det å blåse riktig veg, uansett vindretning.
Gjer feil som alle andre
– Eg prøver ofte å sperre øyra viss eg veit at avgjersla er riktig. Dei kan sei kva dei vil, og då prøver eg å forklare, sjølvsagt.
For det er ikkje lett å vere dommar. Uansett kva avgjersle ein tek, vil eit av laga måtte bøte for det. Då gjeld det å halde tunga beint i munnen.
Hissar folk seg opp, vel ho å ta opp igjen tråden når dei har roa seg ned. Og tar ho feil, har ho ei audmjuk tilnærming:
– Det er berre å innrømme at vi gjer feil vi dommarar også. Og vi lærer av det.
Sjå korleis stemninga kan snu på eit sekund:
Det hender at Elida opplever negative kommentarar, ikkje berre på grunn av avgjersler i kampane, men også fordi ho er kvinne.
– Eg prøver å heve meg over det, men det er ikkje alltid like lett, seier ho.
Sjølvtillit på bana
Mange trur dommarjobben er ein einsam jobb fordi ein er aleine på bana. Det stemmer ikkje heilt.
På sidene spring det nemleg to assistentdommarar som blant anna passar på offsiden. Mellom innbytarbenkane spaserer fjerdedommaren. Den skal halde kontroll på trenarar og spelarbyte.
For Elida sin del er det også ein rettleiar med på alle kampar, slik at ho får tilbakemelding og oppfølging etter kamp.
– Å høyre tilbakemeldingar, ta dei til seg og sjå at ein har kome seg ein veg, har vore viktig. Det er kjempekult å sjå stega eg har tatt.
Dei har også fleire samlingar i helgene kor dommarar frå heile regionen møtest. Det er ikkje berre ein god læringsarena, det skapar også eit godt sosialt miljø.
– Ein lærer seg å tore å få sjølvtillit og ta det med seg vidare i livet. Eg har bygd karakter på grunn av dømminga, seier ho.
Kva er det beste med jobben?
– Det sosiale, heilt klart: Det å komme rundt på baner, møte kollegaer og nye folk. Å kjenne på den gode feelingen når ein ser teamet igjen og få samarbeidet til å funke er alltid like gjevande.
Miljøet er så godt at det har dukka opp ein haug med passeleg dårlege internvitsar, kombinert med ein karakterskala dommarane blir målt ut ifrå. Du vil ikkje vere ein 7.9, for eksempel. Underteikna prøvde, men forstod ikkje bæret. Men no er ikkje eg dommar, heller.
Kombinerer jobb og studium
Det er ingen fotballdommar i Noreg som jobbar 100 prosent i yrket.
Espen Eskås, ein av Noregs beste dommarar, dømmer Real Madrid og Erling Braut Haaland i Champions League, medan han på dagtid jobbar med betalingsløysingar.
Elida kombinerer sjølv dømming og studium:
– Eg merkar at det kan bli litt mykje når eg er på reise, og så skal eg ha tidleg forelesing morgonen etter, seier ho.
Elida studerer på Politihøgskolen i Stavern, og ho fortel at fleire av dommarkollegaene er lovens lange arm også utanfor bana. To yrke med fleire fellestrekk. Elida trur ikkje det er tilfeldig:
– Du skal vite kven du møter og korleis du skal møte dei. Ein må tore å vere autoritær, vise skjønn og skjønne kva kampar ein skal kjempe.
Treng at alle drar i same retning
Dei siste åra har det vore ein nedgang i antal dommarar i Noreg, ifølge Noregs Fotballforbund (NFF).
Og kontinuerleg hets gjer at fleire mistar motivasjonen til å vere pipeblåsar. For kven vil ta på seg denne utsette jobben?
Dommarutviklar i NFF, Trond Ivar Døvle, forklarar at Fotball-Noreg er i ein utviklingsprosess på dette området.
– Grunnane til nedgangen er fleire. Familie, korona og nedprioritering opp mot skule og utdanning er blant hovudårsakene. Men også dommarhets, fortel Trond.
No er målet å snu trenden.
– Vi må sørge for at vi beheld dommarane når dei først kjem inn. Vi skal gjere kursa enda betre og ha større oppfølging gjennom bruk av rettleiarar, fortel Trond.
Han forklarar at dei ferske dommarane har behov for mest hjelp. Oppfølginga skal auke motivasjonen og gjere det lettare å kome seg over dei tøffe kneikane.
Men problemet er komplekst:
– Det er ikkje berre å trykke på ein knapp. Klubbar, lag, trenarar, lagleiarar, alle må vere med på den pakka, forklarar Trond.
Eit større apparat rundt dommarane vil også hjelpe med å finne talent, legg han til.
På ei rosa sky
For Elida sin del vart Norway Cup 2022 det store gjennombrotet.
– Den veka er ei av dei beste vekene i livet mitt. Eg levde på ei rosa sky.
I løpet av turneringa dømde Elida så godt at ho enda opp med «Jenter 19»-finalen, som er den gjævaste kampen på jentesida.
Då var det duka for å ta steget opp eit nivå, til 1. divisjon kvinner.
– Eg tenkte «Oi, no skjer det faktisk». Eg var heilt i ekstase, fortel ho.
Under kampen P3.no følgde henne i, blei det utdelt både gule og raude kort, samt eit straffespark.
Det var nok å henge fingrane i. Og det er tydeleg at det er slik ho likar det.
Elida kastar nemleg ut ein ørliten brannfakkel på tampen av intervjuet. Eller er det eit ønske til neste sesong?
– Eg synest det er gøyast å dømme herrane. Det skjer gjerne litt meir i kampane. Eg kjenner på det, som ei lita, spinkel jente, at det er gøy når eg klarer å bygge autoritet til spelarane.
LES MEIR FRÅ P3.no
